برکات ماه رمضان
به گزارش گلوگاه ما،
تحلیل معلّم بزرگ اخلاق، «حضرت آیت الله جوادی آملی» در این باره، ره توشه سالکان وخداجویان مومن است که از نظر خوانندگان عزیز میگذرد.
نیل به فرشته خوئی، اثر ماه مبارک رمضان در انسان
این فرمایشی که مرحوم سیّد محمّد کاظم در عروه دارد، این یک فرمایشی نیست که خود ایشان گفته باشد؛ این را بزرگان فقهی ما مثل صاحب جواهر (رض) دارند. این در فقه ما مطرح است که اصلاً روزه فضیلتش این است که انسان شبیه فرشته بشود. اینکه فرمود:اَنفاسُکُمْ فِیهِ تَسبِیح، نُومُکُمْ فِیهِ عِبادَه (۱). شما در آن خطبه اوّل نهج البلاغه یا سائر خطبهها می بینید وقتی وجود مبارک حضرت امیر (ع) فرشتهها را معرفی می کند، شئون فرشتهها به تسبیح و تهلیل و تکبیر و تَحمید بر می گردد. انسان یک چنین خوئی را، یک چنین فضیلتی را پیدا می کند.
ماه مبارک رمضان، ظرف نزول قرآن کریم
خداوند هم وقتی این ماه را معرفی می کند، می گوید: ماهی است که قرآن درآن نازل شده، نه ماهی که روزه در آن واجب شده. وقتی قرآن باشد، صدها حُکم و حِکم هست که یکی از آنها جریان روزه است. فرمود: شَهرُ رَمَضان الَّذِی اُنزِلَ فِیهِ القُرآن (۲)، نه شَهرُ رَمَضان الَّذِی کُتِبَ فِیهِ عَلِیکُمُ الصِّیام! روزه یکی از زیر مجموعه های قرآن کریم است.
قرآن که شِفاء مردم بیدار و بینا است، امّا وَ لا یَزِیدُ الظّالِمِینَ إلا خَساراً. هیچ کتابی برای مُلحدان و کافران و فاسقان و عاصیان تلختر از قرآن نیست! سختتر از قرآن نیست. زیرا مخالفت با قرآن، عذاب ألیم و ابد را به همراه دارد و چیزی هم برای تبهکاران بدتر از ماه مبارک رمضان نیست. هیچ شبی به اندازه شب قدر برای معصیّت کاران بَدتر نیست. این هم هست.
اگر قرآن شِفاءٌ لِلنّاس است، وَ نُنَزِّلُ مِنَ القُرآنِ مَا هُوَ شِفآءٌ وَ رَحمَه، وَ لا یَزِیدُ الظّالِمینَ إلا خَساراً (۳).لِیلَهُ القَدرِ خِیرٌ مِنْ ألْفِ شَهر(۴)، همین لِیله قدر که بهترین شبهای سال است، برای عاصیان و فاسقان بَدترین شب ایّام است. زیرا گناه در آن شب با گناه شب های دیگر فرق دارد.
ماه مبارک رمضان، آغاز سال سالکان طریق معرفت
مطلب مهم این است که الآن در پایان ماه شریف شعبان هستیم، وارد دهه سوّم شدیم. آنها که مسائل اقتصادی و مالی دارند؛ اگر کشاورز باشند، سال مالی شان اوّل پائیز است و امثال اینها. اگر تاجر باشند، برابر تجارتشان برای خودشان سال مالی دارند که در این سال چقدر سود بردند، چقدر سود نبردند؛ متضرر شدند یا نه. امّا آنها که اهل سیر و سلوکند، اهل طی اخلاقیاند؛ اوّل سالشان اوّل ماه مبارک رمضان است.
امثال ابن طاووسها وقتی می خواهند کتاب دعاهایشان را تدوین کنند، اوّلین بابش همین ماه مبارک رمضان است. ماه شعبان آخرین ماهشان است. این بزرگواران ماه شعبان که شد، خیلی سراسیمهاند. چون سال اخلاقی شان دارد تمام می شود؛ امسال من چه کردم! اواخر شعبان در نهایت تلاش و کوششند که خسارتها را جبران کنند.
ضرورت بهره برداری معنوی از ماه شعبان
آن بزرگوار اگر گفته است:
ماه شعبان مده از دست قَدح کین خورشید
از نظر تا شب عید رمضان خواهد شد
همین است، چون اهل این راه است. می گوید: دریاب ماه شعبان را، وگرنه ماه مبارک رمضان خبری نیست! ماه مبارک رمضان ماه راه است، نه ماه جائزه! شب و روز ماه رمضان باید بدوی تا شب عید فطر و روز عید فطر که لِیلَهُ الجَوائِز و یُومُ الجَوائِز است، جائزهها را بدهند، چیزی گیرت بیاید! وگرنه این خورشید وصال وقتی ماه شعبان تمام شد، دیگر خبری نیست تا شب عید فطر.
حالا وقتی عید شوال شد، عید رمضان شد، عید فطر شد؛
روز عید است و من مانده در این تدبیرم
که دهم حاصل سی روزه و ساغر گیرم
جائزه که می دهند، در برابر کار می دهند! لذا این چند روز را خیلی باید دریابیم، این یک. خطبه نورانی وجود مبارک رسول گرامی (ص) که یا در آخرین روز ماه شعبان یا آخرین جمعه ماه شعبان ایراد کردهاند. در آن خطبه این تحلیل عقلی را رعایت کردهاند.
فرمودند: مردم! بسیاری از شما بدهکارید؛ کیست که می تواند بگوید: من نه حقُّ الله به عهده دارم، نه حقُّ النّاس؟! پس اصل اوّل این است که ما مدیونیم. کسی می تواند ادّعا کند که من نه حقُّالله به عهده دارم، نه حقُّ النّاس؟! اصل دوّم؛ اگر ما بدهکاریم، حقُّالله داریم یا حقُّ النّاس داریم، این بدهکار باید گرو بسپارد. چون مدیون باید گرو بدهد.
اصل سوّم؛ اگر کسی دین مالی داشته باشد به بانک و امثال بانک؛ حالا یا خانه، یا زمین، یا فرش، اینها را گرو میسپارد. امّا اگر به خدا بدهکار بود، چه را گرو می سپارد؟ فرش را، زمین را، خانه را؟! یا گوهر خودمان را گرو میگیرند!! این هم اصل چهارم. فرمود: شما بدهکارید، شما را به چنگ آوردند، در گروئید. این بیان نورانی حضرت که در آن خطبه آمده است، به استناد آیاتی است که در قرآن فرمود: کُلُّ امرِئٍ بِمَا کَسَبَ رَهینٌ (۵)، کُلُّ نَفسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهینَهٌ(۶). این « رهین » فَعیل به معنی مفعول است؛ یعنی مرهون، یعنی گرو.
ترسیم صحنه قیامت در احوال انسان روزه دار
ماه مبارک رمضان در آن خطبه نورانی وجود مبارک پیغمبر(ص) برکات فراوانی دارد که یکیاش این است که روزه گرفتن، شما را از بسیاری از معارف آگاه می کند. یکی اینکه اوضاع قیامت را برای شما ترسیم می کند. عدّه ای از شما به عمره مفرده یا حج مشرّف شدید یا إن شآءَالله مشرّف می شوید. انسان وقتی احرام بست، بسیاری از فضائل را در دوران احرام تمرین میکند که وقتی از احرام به در آمد، برابر همان امور تمرین شده،جامعه خودش را اصلاح کند.
درماه مبارک رمضان هم انسان به فکر گرسنگی و تشنگی قیامت می افتد. چون در قیامت اینچنین نیست که انسان احتیاج به غذا نداشته باشد. احتیاج به غذا و آب دارد و هیچ چیز هم در آنجا نیست!! هر کس مهمان سفره خودش است. إنَّ الأوَّلینَ وَ الآخِرینْ لَمَجمُوعُونَ إلی مِیقاتِ یُومٍ مَعلُوم (۷). لذا یک عدّه گرسنهاند، یک عدّه هم متنعّمند. اگر کسی به فکر تأمین مال دیگری نبود، به فکر تکاثر بود، نه به فکر کوثر؛ در صدد گران کردن بود، تورّم بود، تَطفیف و کم فروشی بود، مشکل دیگران را افزوده کرد؛ این شخص همیشه گرسنه می ماند.
حضرت در این خطبه نورانی فرمود که شما روزه می گیرید تا با گرسنگی و تشنگی این ماه به فکر گرسنگی و تشنگی قیامت باشید(۸)؛ مشکلات دیگران را حل کنید.
فرزندان، امتحان و دشمن برای انسان
آنوقت دیگر هیچ کس حاضر نیست به تعبیر آنها، برای آینده ذخیره بکند که معلوم نیست آینده بچّهها به چه صورت در بیاید. به ما فرمودند: اگر فرزندانتان آدم های بدیاند که داعی نداری دینت را برای بچّه های بد از دست بدهی؛ اگر آدم های خوبیاند که خدا اینها را رها نمی کند! قسمت مهم اینهائی که وضع مالی شان خوب است؛ این پولها را یک عدّه به فکر ربا هستند یا در فکر تولید صحیح نیستند.اینها خیال میکنند برای آینده مثلاً نافع است. درباره آینده هم خدای سبحان فرمود: این فرزندها یک آزمونیاند(۹)، بعضی هم دشمنند برای شما؛(۱۰).
این ماه مبارک رمضان همه این ارزیابیها را به انسان تفهیم میکند. فرمود: خودتان را با قرآن بسنجید. این میزان شماست، شما موزونید. معارف قرآن، آیات قرآن، اخلاق قرآن، حقوق قرآن، فقه قرآن وزن است؛ با اینها خودتان را بسنجید تا قرآنی بشوید و حالت های خاصیّ که در ماه مبارک رمضان پیش می آید، شما را به یاد قیامت متذکّر بکند،آنگاه احساس می کنید راحتید.
سبکبار بودن، راه ملحق شدن به انبیاء و اولیاء
خدا عاقلتر از انبیاء و اولیاء خلق نکرده است. اگر بیراهه رفتن لذّت داشت، آنها می رفتند. اینها که عاقلترین مردمان عالمند، گفتند: ما مسافریم؛ هر چه سبک تر، بهتر: تَخَفَّفُوا تَلْحَقُوا. آن بیان نورانی رسول خدا (ص) که فرمود: نَجَا المُخَفَّفُون (۱۱)، همان بیان را امیر المؤمنین(ع) با این جمله آهنگین تعبیر کرده؛ تَخَفَّفُوا تَلْحَقُوا(۱۲). اگر خواستید اهل سیر و سلوک باشید، اگر خواستید به اولیاء برسید، به آنها ملحق بشوید، وَ اللّازِمُ لَهُمْ لاحِق (۱۳)، در این صلوات هنگام زوال ماه شعبان می خوانید؛ اگر بخواهید به اینها ملحق بشوید، آدم باید سبکبار باشد، بار کسی روی دوشش نباشد و علم و معرفت و اخلاق الهی انسان را سبکبار می کند.
برگرفته از بیانات معظم له در نماز جمعه قم؛
۲۴/ ۷/ ۱۳۸۳ و ۱/ ۶/ ۱۳۸۷
و درس اخلاق در دیدار با طلاب حوزه علمیه تهران، دانشجویان دانشگاه علم و صنعت و مسئولان رادیو معارف؛
پائیز ۱۳۸۲
___________________
(۱) وسائل الشیعه/ ۱۰/ ۳۱۳
(۲) بقره/ ۱۸۵
(۳) اسراء/ ۸۲
(۴) قدر/ ۳
(۵) طور/ ۲۱
(۶) مدّثر/ ۳۸
(۷) واقعه/ ۴۹ و ۵۰
(۸) وسائل الشیعه/ ۱۰/ ۳۱۳
(۹) انفال/ ۲۸
(۱۰) ر. ک: تغابن/ ۱۴
(۱۱) مکارم الأخلاق/ ۴۴۰
(۱۲) نهج البلاغه/ خ ۲۱ و ۱۶۷
(۱۳) بحار الأنوار/ ۸۴/